صندوق های سرمایه گذاری مشترک یا mutual fund ، یکی از ابزارهای نوین مالی است. صندوق ها با جمع آوری سرمایه از سرمایه گذاران و سرمایه‌گذاری آنها در دارایی های مختلف شکل می گیرند.
پیش از سرمایه گذاری در این نوع صندوق ها لازم است تا اطلاعاتی در مورد ماهیت آنها بدانیم تا بتوانیم بر اساس نیاز و شرایط خود تصمیم مناسب را بگیریم .
بازار سرمایه یکی از بازارهای سرمایه گذاری است که در سال های اخیر با رشد و جذب سرمایه بسیار زیادی در سال های اخیر روبرو بوده است. همین موضوع می تواند سرمایه گذاران را به سوی این بازار جذب کند. در این میان صندوق ها، یکی ازگزینه های سرمایه گذاری در بازار سرمایه هستند که به دلیل عدم آشنایی بیشتر افراد با آنها، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.
برای تعریف صندوق سرمایه گذاری می توان گفت که نهادی است که مبالغ را چه خرد و چه کلان از افراد حقیقی و حقوقی جمع‌آوری می کند و در سبدی متشکل از اوراق مشارکت، سهام، سپرده‌های بانکی و سایر اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کند.
در این روش شما به واسطه صندوق¬ها از دانش و تجربه گروهی متخصص که مدیریت سرمایه شما را بر عهده دارند، استفاده می کنید و سرمایه خود را در سبدی متنوع از دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنید. به این صورت ریسک سرمایه‌گذاری را تا حد زیادی کاهش می¬دهید. با این روش، در زمان¬های افت و رشد برخی از سهم ها، ارزش کلی صندوق سرمایه گذاری می‌تواند در مجموع برآیند رو به رشدی داشته باشد و از آن جا که ارزش کلی صندوق در حال رشد است، در مجموع سرمایه گذار سود خواهد کرد. صندوق ها را می توان با مبالغ بسیار خرد نیز سرمایه گذاری کرد و نیاز به بالا بودن مبالغ دارایی نیست. این موضوع از امتیازات صندوق ها نسبت به سبدگردانی های اختصاصی به حساب می آید.
مزایای صندوق های سرمایه گذاری به اختصار عبارتند از :
• تنوع صندوق های مختلف با شرایط مختلف متناسب برای همه
• مدیریت حرفه ای دارایی ها، بر اساس تخصص مالی_اقتصادی
• شفافیت اطلاعات مالی و گزارشات
• بازدهی مناسب نسبت به بازار
• کاهش ریسک سرمایه گذاری
• امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم
• حفظ ارزش سرمایه در مقابل تورم
• ریسک کمتر نسبت به روش مستقیم
• سرمایه گذاری آسان و کم هزینه
• نقدشوندگی بالا
• ضامن نقدشوندگی
• کاهش هزینه ها ناشی از مقیاس
• جمع کردن سرمایه های خرد برای معاملات کلان
به طورکلی صندوق ها به سه نوع اصلی درآمد ثابت، در سهام و مختلط تقسیم می‌شوند که هریک با توجه به ماهیت و عملکرد و ترکیب دارایی شرایط و ریسک متفاوتی دارند.
در اینجا به معرفی صندوق مشترک سهامی می پردازیم.
صندوق مشترک سهامی
صندوق مشترک در سهام یا صندوق مشترک سهامی یکی از انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک است که اکثر سبد دارایی آن را سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تشکیل می‌دهند. این صندوق‌ها برخلاف صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت، اغلب تقسیم سود دوره‌ای ندارند. در واقع سود صندوق سهامی ناشی از تفاوت قیمت خرید و فروش واحدهای صندوق است. یعنی سرمایه‌گذاران از افزایش قیمت واحدهای صندوق سود می‌برند و همانطور که ذکر شد این صندوق‌ها غالباً تقسیم سود دوره‌ای ندارند.
برای انتخاب بهترین صندوق سرمایه گذاری سهامی باید به کارنامه صندوق در سال‌های قبل و میزان بازدهی آن توجه کرد (برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به سایت صندوق مورد نظر و یا سایت www.fipiran.com مراجعه کنید). این صندوق ها به دلیل سرمایه گذاری بخش عمده ای از سرمایه خود در بازار سهام، نسبت به دیگر صندوق‌ها دارای ریسک بیشتری هستند و در نتیجه از آنها انتظار سود بیشتری نسبت به دارایی‌های با درآمد ثابت مانند سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت می رود. بنابراین صندوق سهامی بیشتر مناسب افرادی است که با قبول ریسک ناشی از بازار سرمایه و با دید بلند مدت در این صندوق ها سرمایه گذاری می کنند. صندوق های سهامی معمولاً ضامن نقدشوندگی ندارند.
در اینجا لازم است دربارة ضامن نقد شوندگی صندوق ها توضیح دهیم.
ضامن نقدشوندگی که یکی از ارکان صندوق های سرمایه گذاری است، درواقع شخصیتی حقوقی است. به طور کلی وظیفه تآمین نقدینگی لازم برای ابطال واحدها و بازگرداندن اصل پول و سود آن به سرمایه‌گذاران به عهده صندوق است اما درصورتی که صندوق از عهده پرداخت تمام یا قسمتی از این پول بنا به هر دلیلی بر نیاید، این وظیفه ضامن نقدشوندگی است که تمام یا قسمت باقی مانده از مبلغ را پرداخت کند. وجود ضامن نقدشوندگی را می توان به عنوان یک امتیاز مثبت برای صندوق در نظر گرفت. اما از سال 1392 به بعد، داشتن ضامن نقد شوندگی برای صندوق ها امری اختیاری اعلام شده است.
صندوق سهامی،70 الی 95 درصد از سرمایه جمع آوری شده را در سهام و حق تقدم سهام پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کند و مابقی سرمایه به میزان 5 الی 30 درصد را در اوراق با درآمد ثابت مانند سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر دارایی‌های با درآمد ثابت سرمایه گذاری می‌کند.
به علت فعالیت این صندوق ها در بازار سرمایه و بورس و ریسک قابل توجه این بازار، ریسک سرمایه-گذاری در این صندوق ها نسبت به سایر صندوق های سرمایه گذاری بیشتر است. در نتیجه قیمت واحد صندوق‌های سهامی دارای نوسان است و با توجه به شرایط، ممکن است در بازه‌های مختلف کوتاه مدت نزولی باشد. اما همان‌گونه که ذکر شد این نوع از صندوق‌ها مناسب افرادی با دید بلند مدت هستند و غالباً در بلند مدت سود آوری مطلوبی دارند. به علت نوسانی بودن بازار بورس، صندوق-های سهامی نیز متناسب با رونق اقتصادی و روند بازار می توانند روند صعودی یا نزولی داشته باشند یعنی تضمینی برای عملکرد مطلوب صندوق‌های سهامی در دوران رکود اقتصادی وجود ندارد و حتی ممکن است این صندوق‌ها در دوران رکود زیان ده باشند. توجه به این نکته حائز اهمیت است.
البته ریسک صندوق‌های سهامی با استفاده از مدیریت صحیح و حرفه‌ای و به کارگیری دانش تخصصی تا حدقابل قبولی قابل کنترل و کاهش است. نهایتاً با توجه به نوسانات بازار سهام نمی-توان ریسک این صندوق‌ها را به صفر رساند، اما با توجه به ساختارشان، این صندوق¬ها در بلند مدت سود ده خواهند بود. همانطور که گفته شد صندوق سهامی دارای ریسک بیشتری نسبت به صندوق های با درآمد ثابت و صندوق سرمایه گذاری مختلط است و در نتیجه بازده مورد انتظار بالاتری دارد.
عملکرد این صندوق ها به اینگونه است که شما واحد ها یا یونیت هایی را به نام خود خریداری می کنید و این واحد های سرمایه گذاری به تعداد درخواست شما برایتان صادر می شود. به میزانی که nav صندوق تغییر می کند، ارزش واحد ها نیز به همان نسبت تغییر می کند. برای مثال صندوقی با خالص ارزش دارایی (nav) 1،000،000،000 تومان و تعداد 1000 واحد موجود است. با این شرایط ارزش هر واحد 1،000،000 تومان تعیین می شود. فرض کنید شما 10 واحد از این صندوق را خریداری کرده اید. اگر شما هر واحد صندوق ، 1،000،000 تومان پرداخت کنید و پس از مدتی صندوق رشد کند و مقدار خالص ارزش دارایی هایش به 1،500،000،000 تومان برسد، در این صورت ارزش صندوق 50 % رشد داشته است. بدین ترتیب ارزش هر واحد به 1،500،000 تومان می رسد و در این حالت شما 5،000،000 تومان به سرمایه خود افزوده اید.
اساسنامه، امید نامه و ارکان صندوق، از موارد مهم درباره صندوق است که برای سرمایه گذاری در صندوق ها، لازم است تا درباره آنان بیشتر بدانیم. چراکه سیاست مالی این صندوق ها از جمله سوددهی، سیاست مدیریتی، ترکیب دارایی‌ها و همه ی مواردی که باید درباره صندوق بدانید در اساسنامه، امید نامه و ارکان صندوق ذکر شده است. مجموعه‌ای از ماده‌های قانونی که برای عملکرد قانونی صندوق‌ها تنظیم شده و به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا) رسیده است.
علاوه بر این در اساسنامه موارد دیگری نیز ذکر می شود .
مانند:
• ارزش خالص دارایی (nav)، قیمت ابطال و صدور واحدهای صندوق سرمایه گذاری
• حداقل و حداکثر میزان مشارکت در صندوق
• حساب‌های بانکی صندوق و نظارت بر دریافت‌ها و پرداخت‌ها
• ترکیب دارایی‌های صندوق
• هزینه‌های صندوق
• مرجع رسیدگی به تخلفات و اختلافات
• مراحل پذیره نویسی و صدور واحد سرمایه گذاری
• مراحل ابطال واحد سرمایه گذاری
ممکن است تشابهات بسیاری بین اساسنامه صندوق های سرمایه گذاری مختلف وجود داشته باشد و این صندوق ها قوانین مشترکی داشته باشند. زیرا اساسنامه مصوبه ای کلی برای همه صندوق هاست. اما امیدنامه هر صندوق مخصوص به خودش است و در واقع مکمل اساسنامه آن صندوق است. در امیدنامه جزئیات به طور کامل بیان می‌شود، اگر در اساسنامه یک صندوق ارکان صندوق تعریف شده باشد و تبصره‌های مربوط به هر رکن نوشته شده باشد، در امیدنامه صندوق آن شخص حقیقی یا حقوقی که مسئولیت رکن را به عهده گرفته معرفی می‌شود. لازم است بدانیم که مطالعه امیدنامه مهمتر از اساسنامه است زیرا اطلاعات دقیق تری نسبت به صندوق مورد نظر و اطلاعاتی با جزییات بیشتر در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد تا بتوانند با آگاهی بیشتری صندوق سرمایه گذاری مناسب خودشان را انتخاب کنند. معمولآ حجم امیدنامه از اساسنامه کمتر است.
